Cənubi Qafqaz üçün "çərkəs ssenarisi"

İsrail və Rusiyanın birgə qurumu olan Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutu (ŞTİ) "Qafqazın transformasiya ssenariləri" adlı xüsusi hesabat hazırlamağa başlayıb. İsrail, Türkiyə, Azərbaycan, Rusiya, Gürcüstan və Ermənistan parlamentlərindəki müvafiq komissiyalarla deputat qrupları üçün nəzərdə tutulmuş sənəddə bölgədəki aktual sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyət təhlil ediləcək, habelə hadisələrin yaxın gələcəkdə mümkün inkişaf ssenariləri təxminlənəcək. ŞTİ-nin prezidenti Avraam Şmuleviçin dediyinə görə, hesabatda Gürcüstan, Azərbaycan, Ermənistanla yanaşı Cənubi Osetiya və Abxaziya bölgələri, Qərbi və Şimal-Şərqi Qafqaz, habelə Rusiyanın Cənub Federal Dairəsindəki vəziyyət də nəzərdən keçiriləcək.
"Araşdırmanın prioritet istiqamətlərindən biri "çərkəs layihəsi" olacaq. Bu layihə Cənubi Qafqaz dövlətləri ilə yanaşı, Rusiya və Türkiyənin də diqqətini cəlb edir. Bilavasitə ssenarilərin hazırlanması isə institumuz və Rusiyanın "Sistema" Effektiv İdarəetmə İnstitutunun ekspert-analitiklərindən ibarət qrup məşğul olacaq", - Şmuleviç söylədi.
"Sistema"nın direktoru, Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutunun vitse-prezidenti Dmitri Savelyev isə bildirdi ki, hazırda hesabatın proqnoz hissəsinin yazılması üçün gərəkli empirik məlumatların toplanması prosesi başa çatır.
"Layihəmizin məqsədi Qafqaz regionunda postböhran vəziyyətində siyasi və sosial sistemlərin inkişafını təxminləməkdir. İndiki qlobal maliyyə böhranı Cənubi Qafqazdakı dövlətləri ən ağır və ciddi transformsiyalara uğradır. Qafqazın regional və beynəlxalq təhlükəsizlik sistemi üçün hansı əhəmiyyət daşıdığını nəzərə alsaq, 3-5 ildən sonra "Qafqaz anklav"ının necə dəyişəcəyi barədə artıq indidən təsəvvürlərimiz olmalıdır", - D.Savelyev söylədi.
Onun sözlərinə görə, ssenarilərlə bağlı iş iyun ayında başa çatacaq, sonra da hesabat region dövlətlərinin parlamentlərinə göndəriləcək.
Mərkəzi qərargahı Qüds şəhərində yerləşən Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutu 2009-cu ilin aprelində yaradılıb. Qurum Avropa Birliyinin "Şərq Tərəfdaşlığı" proqramına daxil olan Ukrayna, Belarus, Moldova, Gürcüstan, Azərbaycan, Qazaxıstan və Ermənistandakı sosial və siysi sistemləri, həmçinin baş verən prosesləri araşdırır.
Mərkəzi ofisi Rusiyanın Rostov-Don şəhərində yerləşən "Sistema" Effektiv İdarəetmə İnstitutu isə 2005-ci ildə yaradılıb. Bu qurum Rusiyanın Cənub Federal Dairəsi ilə yanaşı, Cənubi Qafqaz və Orta Asiya ölkələrindəki sosial, siyasi və iqtisadi proseslərin monitorinqi, habelə təhlili ilə məşğuldur.
Moskvadakı İnformasiya Siyasətinin İnkişafı Fondunun eksperti Aleksandr Serenko hesab edir ki, Rusiyanın ötən ilin avqustunda Gürcüstana qoşun yeritməsi, sonra da Abxaziya və Cənubi Osetiyanın dövlət müstəqilliyini rəsmən tanıması Cənubi Qafqaz regionunda hadisələrin ənənəvi inkişaf məcrasını kökündən dəyişmişdi.
Aprelin 22-də isə Türkiyə və Ermənistanın XİN-ləri İsveçrədə aparılan iki illik gizli danışıqlardan sonra həmin ölkələr arasında sərhədin açılması, diplomatik münasibətlərin qurulması və ticari-iqtisadi təmasların normallaşdırılmasını nəzərdə tutan "yol xəritəsi"ni açıqladılar.
Bundan sonra hadisələr kaleydoskopik sürətlə inkişaf etməyə başladı. Rusiyanın XİN-i Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması və Azərabaycanın erməni işğalında olan torpaqlarının azad edilməsinə yönəlmiş danışıqlar prosesində vasitəçilik misssiyasını daha da gücləndirmək niyyətini açıqladı, Azərbaycan və Ermənistanın dövlət başçılarının iyunda Sankt-Peterburqda görüşəcəyini bəyan etdi. Kremlin bəyanatlarına görə, həmin görüşdə "önəmli razılaşmanın əldə edilməsi" ehtimal olunur.
Fəqət, Rusiyanın səylərinə onun Cənubi Qafqazdakı yeganə müttəfiqi və strateji əməkdaşı olan Ermənistan belə, inanmır.
İrəvandakı Qloballaşma və Regional Əməkdaşlıq Mərkəzinin rəhbəri Stepan Qriqoryanın dediyinə görə, Kremlin səyləri onda ümid yaratmır.
"Bilirsiniz niyə?! Çünki Cənubi Qafqazda Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasından tutmuş, təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasına qədər heç bir məsələ yalnız Rusiya və Türkiyənin səyləri əsasında həll oluna bilməz. İsraillə Rusiyanın səylərinin də İran, ABŞ və Avropa Birliyinin fəal iştirakı olmadan bir nəticə verə biləcəyinə əsla inanmıram. Ymumiyyətlə, İsrail və Rusiya, ən başlıcası isə Azərbaycan və Türkiyə unutmamalıdır ki, regionda İran təki güclü qüvvə var. Onunla hesablaşmamaq mümkün deyil. Hər halda ABŞ da regiona geniş təsir imkanları malik olan İranla hesablaşmağa başlayıb. Eyni zamanda ABŞ və Avropa Birliyinin fəal iştirakı olmadan regiondakı problemlərin həllinə inanmıram", - S.Qriqoryan bildirib.
Onun sözlərinə görə, Rusiya və İsrailin birgə olaraq "çərkəs variantı"nı reallaşdırmaq cəhdlərinin uğursuzluğa düçar olacağını indidən bilir.
Dünən əldə etdiyimiz məlumatlara görə, Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutunun gerçək məqsədləri heç də hesabatlar və ssenarilər hazırlamaqla işini bitmiş hesab etmək deyil.
Liberal hipersionizm nəzəriyyəsinin tərəfdarı, İsrailə mühacirət etməzdən əvvəl adı Nikita Sergeyeviç Dyomin olmuş Avraa Şmuleviç İsrailin məşhur politoloqlarından biridir.
31 yaşlı Şmuleviç beynəlxalq "Bead Arseynu!" ("Vətən uğrunda!") yəhudi təşkilatının rəhbəri olmaqla yanaşı rebe, braslav hasidi və Umanidəki sadik Rahmanın məzarına ziyarətlə bağlı beynəlxalq təşkilatın üzvüdür.
Onun institutunun fəaliyyətinin əsas hissəsi isə Rostov-Dondakı "Sistema" İnstitutunun boynuna düşür.
Həmin institutun rəhbəri, tanınmış politoloq Savelyev də etiraf edir ki, onların işlərinin gerçək məqsədi Cənubi və Şimali Qafqazda hadisələrin inkişaf ssenarisini təxminləməkdir.
Hadisələrin inkişafına ŞTİ-nin münasibətini təxminləmək isə çətin deyil. Hələ 2008-ci ilin iyulun 14-də Avraam Şmuleviç "Bu ağrı bütün adıqların ürəyində qövr edir" adlı məqaləsində yazmışdı: "Rusiya Cənubi Qafqazda ekspansionist, ilhaqçı, başqa dövlətlərin ərazilərinə göz dikməyə əsaslanan siyasətini daha da intensivləşdirib. Kreml Cənubi Osetiya və Abxaziyadakı separatçı rejimlərə tam dəstək verəndən sonra indi də Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasında vasitəçilik missiyasını gücləndirmək niyyətindədir. İroniyaya bax: Çeçenistanı viran edən, Gürcüstanın tərkib hissəsi olan Abxaziya və Cənubi Osetiyadakı separatçı rejimləri "dövlət" kimi tanıyan ölkə indi Qarabağ problemini həll etmək üçün vasitəçilik xidmətlərini təklif edir. Lakin vaxt gələcək, indi baş verən hadisələr Rusiyaya şokolad kimi gələcək". A.Şmuleviç bu sözlərinin ona yox, adıqların milli-azadlıq hərəkatının 27 yaşlı fəalı Ratmir adlı şəxsə mənsub olduğunu desə də, həqiqət ortada idi.
O da bir gerçəkdir ki, A.Şmuleviçin masaüstü kitablarından biri israilli Qammer Moşenin "Şamil: Rusiya çarizminə müsəlman müqaviməti" əsəridir.
Bütün bunlardan dolayı, Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutunun indi Qafqazda "çərkəs ssenarisi" ilя baьlı araşdırmalar aparması əslində Rusiyanın münaqişələrin dinc danışıqlar prosesində təsir və təzyiq imkanlarının maksimum dərəcxədə azaldılmasıa yönəlmiş səylərin araşdırılıb müəyyən edilməsi, onların konkretləşəcəyi təqdirdə bu barədə ABŞ, İsrail və Avropa Birliyinə gərəkli hərəkət istiqamətlərinin göstərilməsidir.
Moskva nələr baş verdiyini anladığından Rostovdakı institutu Şmuleviçin qurumuna tərəfdaş qoşub və bu minvalla cərəyan edəcək olaylardan, aparılacaq araşdırmalardan hali olmaq istəyir.
Rəsmi Bakı isə ŞTİ-nin araşdırmaları, təxminən ayyarım sonra Azərbaycan Milli Məclisinə təqdim ediləcək hesabatla bağlı işlərdən deyəsən, tam xəbərsizdir. Hər halda rəsmi mənbələr açıqlamalarında Şmuleviç-Savelyev duetinin hazırlamağa başladığı ssenarilərlə bağlı prosesdən məlumatlarının az olduğunu gizlətmədilər.
Xarici İşlər Nazirliyi yetkililəri isə "prosesləri izləyirik" deməklə, işlərini bitmiş hesab etdilər.
Böyük dövlətlər isə bu dəfə Cənubi Qafqaz üçün "çərkəs ssenarisi" hazırlayırlar. Bunun Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına yönəlmiş danışıqlara necə təsir edəcəyini isə ən azı bir aydan sonra təxminləyə bilərik.
Bakının hələ vaxtı var.

Həsən AĞACAN


İsrail və Rusiyanın birgə qurumu olan Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutu (ŞTİ) "Qafqazın transformasiya ssenariləri" adlı xüsusi hesabat hazırlamağa başlayıb. İsrail, Türkiyə, Azərbaycan, Rusiya, Gürcüstan və Ermənistan parlamentlərindəki müvafiq komissiyalarla deputat qrupları üçün nəzərdə tutulmuş sənəddə bölgədəki aktual sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyət təhlil ediləcək, habelə hadisələrin yaxın gələcəkdə mümkün inkişaf ssenariləri təxminlənəcək. ŞTİ-nin prezidenti Avraam Şmuleviçin dediyinə görə, hesabatda Gürcüstan, Azərbaycan, Ermənistanla yanaşı Cənubi Osetiya və Abxaziya bölgələri, Qərbi və Şimal-Şərqi Qafqaz, habelə Rusiyanın Cənub Federal Dairəsindəki vəziyyət də nəzərdən keçiriləcək.
"Araşdırmanın prioritet istiqamətlərindən biri "çərkəs layihəsi" olacaq. Bu layihə Cənubi Qafqaz dövlətləri ilə yanaşı, Rusiya və Türkiyənin də diqqətini cəlb edir. Bilavasitə ssenarilərin hazırlanması isə institumuz və Rusiyanın "Sistema" Effektiv İdarəetmə İnstitutunun ekspert-analitiklərindən ibarət qrup məşğul olacaq", - Şmuleviç söylədi.
"Sistema"nın direktoru, Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutunun vitse-prezidenti Dmitri Savelyev isə bildirdi ki, hazırda hesabatın proqnoz hissəsinin yazılması üçün gərəkli empirik məlumatların toplanması prosesi başa çatır.
"Layihəmizin məqsədi Qafqaz regionunda postböhran vəziyyətində siyasi və sosial sistemlərin inkişafını təxminləməkdir. İndiki qlobal maliyyə böhranı Cənubi Qafqazdakı dövlətləri ən ağır və ciddi transformsiyalara uğradır. Qafqazın regional və beynəlxalq təhlükəsizlik sistemi üçün hansı əhəmiyyət daşıdığını nəzərə alsaq, 3-5 ildən sonra "Qafqaz anklav"ının necə dəyişəcəyi barədə artıq indidən təsəvvürlərimiz olmalıdır", - D.Savelyev söylədi.
Onun sözlərinə görə, ssenarilərlə bağlı iş iyun ayında başa çatacaq, sonra da hesabat region dövlətlərinin parlamentlərinə göndəriləcək.
Mərkəzi qərargahı Qüds şəhərində yerləşən Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutu 2009-cu ilin aprelində yaradılıb. Qurum Avropa Birliyinin "Şərq Tərəfdaşlığı" proqramına daxil olan Ukrayna, Belarus, Moldova, Gürcüstan, Azərbaycan, Qazaxıstan və Ermənistandakı sosial və siysi sistemləri, həmçinin baş verən prosesləri araşdırır.
Mərkəzi ofisi Rusiyanın Rostov-Don şəhərində yerləşən "Sistema" Effektiv İdarəetmə İnstitutu isə 2005-ci ildə yaradılıb. Bu qurum Rusiyanın Cənub Federal Dairəsi ilə yanaşı, Cənubi Qafqaz və Orta Asiya ölkələrindəki sosial, siyasi və iqtisadi proseslərin monitorinqi, habelə təhlili ilə məşğuldur.
Moskvadakı İnformasiya Siyasətinin İnkişafı Fondunun eksperti Aleksandr Serenko hesab edir ki, Rusiyanın ötən ilin avqustunda Gürcüstana qoşun yeritməsi, sonra da Abxaziya və Cənubi Osetiyanın dövlət müstəqilliyini rəsmən tanıması Cənubi Qafqaz regionunda hadisələrin ənənəvi inkişaf məcrasını kökündən dəyişmişdi.
Aprelin 22-də isə Türkiyə və Ermənistanın XİN-ləri İsveçrədə aparılan iki illik gizli danışıqlardan sonra həmin ölkələr arasında sərhədin açılması, diplomatik münasibətlərin qurulması və ticari-iqtisadi təmasların normallaşdırılmasını nəzərdə tutan "yol xəritəsi"ni açıqladılar.
Bundan sonra hadisələr kaleydoskopik sürətlə inkişaf etməyə başladı. Rusiyanın XİN-i Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması və Azərabaycanın erməni işğalında olan torpaqlarının azad edilməsinə yönəlmiş danışıqlar prosesində vasitəçilik misssiyasını daha da gücləndirmək niyyətini açıqladı, Azərbaycan və Ermənistanın dövlət başçılarının iyunda Sankt-Peterburqda görüşəcəyini bəyan etdi. Kremlin bəyanatlarına görə, həmin görüşdə "önəmli razılaşmanın əldə edilməsi" ehtimal olunur.
Fəqət, Rusiyanın səylərinə onun Cənubi Qafqazdakı yeganə müttəfiqi və strateji əməkdaşı olan Ermənistan belə, inanmır.
İrəvandakı Qloballaşma və Regional Əməkdaşlıq Mərkəzinin rəhbəri Stepan Qriqoryanın dediyinə görə, Kremlin səyləri onda ümid yaratmır.
"Bilirsiniz niyə?! Çünki Cənubi Qafqazda Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasından tutmuş, təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasına qədər heç bir məsələ yalnız Rusiya və Türkiyənin səyləri əsasında həll oluna bilməz. İsraillə Rusiyanın səylərinin də İran, ABŞ və Avropa Birliyinin fəal iştirakı olmadan bir nəticə verə biləcəyinə əsla inanmıram. Ymumiyyətlə, İsrail və Rusiya, ən başlıcası isə Azərbaycan və Türkiyə unutmamalıdır ki, regionda İran təki güclü qüvvə var. Onunla hesablaşmamaq mümkün deyil. Hər halda ABŞ da regiona geniş təsir imkanları malik olan İranla hesablaşmağa başlayıb. Eyni zamanda ABŞ və Avropa Birliyinin fəal iştirakı olmadan regiondakı problemlərin həllinə inanmıram", - S.Qriqoryan bildirib.
Onun sözlərinə görə, Rusiya və İsrailin birgə olaraq "çərkəs variantı"nı reallaşdırmaq cəhdlərinin uğursuzluğa düçar olacağını indidən bilir.
Dünən əldə etdiyimiz məlumatlara görə, Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutunun gerçək məqsədləri heç də hesabatlar və ssenarilər hazırlamaqla işini bitmiş hesab etmək deyil.
Liberal hipersionizm nəzəriyyəsinin tərəfdarı, İsrailə mühacirət etməzdən əvvəl adı Nikita Sergeyeviç Dyomin olmuş Avraa Şmuleviç İsrailin məşhur politoloqlarından biridir.
31 yaşlı Şmuleviç beynəlxalq "Bead Arseynu!" ("Vətən uğrunda!") yəhudi təşkilatının rəhbəri olmaqla yanaşı rebe, braslav hasidi və Umanidəki sadik Rahmanın məzarına ziyarətlə bağlı beynəlxalq təşkilatın üzvüdür.
Onun institutunun fəaliyyətinin əsas hissəsi isə Rostov-Dondakı "Sistema" İnstitutunun boynuna düşür.
Həmin institutun rəhbəri, tanınmış politoloq Savelyev də etiraf edir ki, onların işlərinin gerçək məqsədi Cənubi və Şimali Qafqazda hadisələrin inkişaf ssenarisini təxminləməkdir.
Hadisələrin inkişafına ŞTİ-nin münasibətini təxminləmək isə çətin deyil. Hələ 2008-ci ilin iyulun 14-də Avraam Şmuleviç "Bu ağrı bütün adıqların ürəyində qövr edir" adlı məqaləsində yazmışdı: "Rusiya Cənubi Qafqazda ekspansionist, ilhaqçı, başqa dövlətlərin ərazilərinə göz dikməyə əsaslanan siyasətini daha da intensivləşdirib. Kreml Cənubi Osetiya və Abxaziyadakı separatçı rejimlərə tam dəstək verəndən sonra indi də Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasında vasitəçilik missiyasını gücləndirmək niyyətindədir. İroniyaya bax: Çeçenistanı viran edən, Gürcüstanın tərkib hissəsi olan Abxaziya və Cənubi Osetiyadakı separatçı rejimləri "dövlət" kimi tanıyan ölkə indi Qarabağ problemini həll etmək üçün vasitəçilik xidmətlərini təklif edir. Lakin vaxt gələcək, indi baş verən hadisələr Rusiyaya şokolad kimi gələcək". A.Şmuleviç bu sözlərinin ona yox, adıqların milli-azadlıq hərəkatının 27 yaşlı fəalı Ratmir adlı şəxsə mənsub olduğunu desə də, həqiqət ortada idi.
O da bir gerçəkdir ki, A.Şmuleviçin masaüstü kitablarından biri israilli Qammer Moşenin "Şamil: Rusiya çarizminə müsəlman müqaviməti" əsəridir.
Bütün bunlardan dolayı, Şərq Tərəfdaşlığı İnstitutunun indi Qafqazda "çərkəs ssenarisi" ilя baьlı araşdırmalar aparması əslində Rusiyanın münaqişələrin dinc danışıqlar prosesində təsir və təzyiq imkanlarının maksimum dərəcxədə azaldılmasıa yönəlmiş səylərin araşdırılıb müəyyən edilməsi, onların konkretləşəcəyi təqdirdə bu barədə ABŞ, İsrail və Avropa Birliyinə gərəkli hərəkət istiqamətlərinin göstərilməsidir.
Moskva nələr baş verdiyini anladığından Rostovdakı institutu Şmuleviçin qurumuna tərəfdaş qoşub və bu minvalla cərəyan edəcək olaylardan, aparılacaq araşdırmalardan hali olmaq istəyir.
Rəsmi Bakı isə ŞTİ-nin araşdırmaları, təxminən ayyarım sonra Azərbaycan Milli Məclisinə təqdim ediləcək hesabatla bağlı işlərdən deyəsən, tam xəbərsizdir. Hər halda rəsmi mənbələr açıqlamalarında Şmuleviç-Savelyev duetinin hazırlamağa başladığı ssenarilərlə bağlı prosesdən məlumatlarının az olduğunu gizlətmədilər.
Xarici İşlər Nazirliyi yetkililəri isə "prosesləri izləyirik" deməklə, işlərini bitmiş hesab etdilər.
Böyük dövlətlər isə bu dəfə Cənubi Qafqaz üçün "çərkəs ssenarisi" hazırlayırlar. Bunun Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına yönəlmiş danışıqlara necə təsir edəcəyini isə ən azı bir aydan sonra təxminləyə bilərik.
Bakının hələ vaxtı var.

Həsən AĞACAN