Türk hər yerdə eynidir
O. ARAS
Azərbaycanda hər il bir xeyli yazarın kitabı yayınlanır. Nəşr olunan kitabların bir qismi ədəbi baxımdan dəyərsiz olsa da, təriflənir, göylərə qaldırılır, bir qismi isə görməməzliyə vurulur. Bunun səbəbi biz türklərdəki tərəfkeşlik xəstəliyidir. Bizim insanlarımızın çoxu, bir yazar əgər mənim dostum, yoldaşımdırsa və ya ondan işim keçirsə, ona təriflər deməliyəm, şəklində düşünür.
Çox təəssüf ki, bütün türk dünyası bu xəstəliyə mübtəla olub. Elə bu səbəbdən də dünyaya çıxa biləsi çox az yazıçı və şairimiz var. Elə buna görə də öz ölkəmizi, öz insanımızı, öz mədəniyyətimizi fərqli şəkillərdə başqalarına çatdırırıq.
Almaniyanın Frankfurt şəhərində dünyanın ən böyük kitab sərgisi açıldı. Sərgini üz yüz min insanın ziyarət edəcəyi gözlənilir. Türkiyə prezidenti Abdullah Gül də sərginin açılışında iştirak etmək üçün Almaniyaya gəldi. Türkiyə mədəniyyət nazirinin böyük zəhmət çəkib Almaniyaya dəvət etdiyi, kitablarını alman dilinə çevirtdirdiyi yazarlara baxanda yadıma Azərbaycan düşür. Çünki bu məsələdə də eyni qayda ilə hərəkət edildiyi açıq-aşkar görülür.
Almaniyada şəninə təriflər yağdırılan, kitabı almancaya tərcümə edilən Əsli Ərdoğanla bu ölkənin ən ciddi qəzetlərindən sayılan FAZ-ın müxbiri Krane Krüger müsahibə götürüb. Əsli Ərdoğan müsahibəsində Türkiyəni elə bir şəkildə təqdim edib ki, adam türk olduğuna görə utanır. Onun fikrincə türklər insanları sorğu-sualsız öldürən, kürdləri qətlə yetirən bir millətdir. Dünyanın ən böyük kitab sərgilərindən birinə - Frankfurt Kitab Sərgisinə qatılan yazar Əsli Ərdoğanın müşahidələrinə görə, Türkiyənin gerçək tablosu belədir.
Təbii ki, hər bir yazar hadisələrə və insanlara öz pəncərəsindən baxır. Buna bir sözüm yoxdu. Ancaq nədənsə Türkiyənin bu il "Tərəfdaş ölkə" kimi qatıldığı kitab sərgisində təmsil olunan yazarlarımızın demək olar ki, hamısının pəncərəsi Əsli Ərdoğanın baxdığı pəncərəyə bənzəyəndə adamın əti ürpəşir və qarmaqarışıq suallarla başbaşa qalır. Əcəba, biz mədəniyyətimizi, ədəbiyyatımızı, insanımızı xaricdə tanıdaq deyərkən öz əlimizlə öz ayağımıza güllə vururuqmu?
Əcəba, "məqsədli yanaşmaları aradan qaldıraq, mədəniyyətlərarası əməkdaşlığa pay verək" deyərkən türk və müsəlmanlar haqqında xristian dünyasında formalaşmış pis fikirləri daha da körükləmirikmi?
Yeni nəşrlərə Mədəniyyət Nazirliyimizin köməyi sayəsində ortaya qoyulan tərcümələrə, dəvətlərə, toplantılara baxanda belə suallar çoxaldıqca çoxalır.
Hələ sərgi açılmamışdan kitab mağazalarının vitrinlərini türk yazarlarının almanca nəşr olunmuş kitabları bəzəməyə başladı. Nə gözəl! Bir türk olaraq insan duyğulanır, hətta qürur duyur. Kitabların üzqabığındakı adlara baxıram. Hansı yazarlarımızın adları yoxdur bu kitablarda? Ədalət Ağaoğlu, Yaşar Kamal, Əsli Ərdoğan, Əhməd Ümid, Ataol Bəhramoğlu, Əziz Nesin, Nihat Bəhram... Gözlərim fərqli düşüncələrə sahib olan bir yazar adı axtarır vitrinlərdə. Uzun axtarışlardan sonra bir fərqli yazar tapa bilirəm - Əhməd Həmdi Tampınar və onun "Rahatlıq" (Hüzur) romanı... Hə, bir də Əhməd Haşimin "Frankfurt səyahətnaməsi"... Başqa? Çox təəssüf ki, başqası yoxdur!
Henrix Böll şübhəsiz ki, böyük yazıçıdır. Alman dilindən ən gözəl şəkildə istifadə edib və Nobel mükafatı alıb. İkinci Dünya müharibəsindən sonra alman cəmiyyətinin acılarını, ziddiyyətlərini, ümidsizliklərini çox gözəl bir üslubla ortaya qoyan usta yazıçıdır. Özü mömin bir katolik olub və bunu bildirməkdən heç vaxt çəkinməyib. Heç bir alman - dəxli yoxdur protestantdır, yoxsa sosialistdir - Henrix Böllün dahiliyini inkar etməz. Onun kitabları hələ də kitab mağazalarının vitrinlərində ən hörmətli yerdə durur. Tanıyanların məşhur şairi Dannunzio Mussoliniyə heyran olan faşist idi. Knut Hamsen də onun kimi... Amma onların kitabları hələ də hər yerdə satılır və xarici dillərə tərcümə edilir.
"Pislərin yazıçısı" adlandırılan fransız yazar və filosofu Bataille hələ də Fransa xalqının ən çox sevdiyi yazarlardandır. Latın Amerikasının dindar Paulo Koelosu ərəb hekayələrindən yola çıxaraq öz dilinin mistik tərəfini vurğulaya-vurğulaya bütün dünyada fırtına kimi əsir! Bizdə isə faşistliyi, zərərsiz dindarlığı bir tərəfə qoyaq, hətta mühafizəkar yazarımızla belə dövlət "yetim" kimi davranır.
Öz dövlətimiz qərb oxucusunu müsəlman türkü Yaşar Kamalın, Əsli Ərdoğanın qələmindən çıxan əsərlərlə tanımağa məhkum edir.
Yaxşı, Yaşar Kamal pis yazıçıdırmı? Xeyr! Amma Allah xatirinə, heç bir təsirə məruz qalmadan düşünək. Sosialist bir Yaşar Kamal Anadolunun hər tərəfindən görə biləcəyiniz elindən, dilindən hər kəsin əmin olduğu, namazında, niyazında olan bir müsəlman türkünü necə təsvir edəcək? Sizcə, onları olduğu kimi təsvir etməyə Yaşar Kamalın dünyaya baxışı icazə verirmi?
Türkiyənin ən yaxşı romançılarından olan rəhmətlik Peyami Səfanın qərb-şərq çəkişmələrini çox gözəl təsvir etdiyi "Fatih - hərb" romanı İkinci Dünya müharibəsindən sonra "İki dünya arasında" adıyla alman dilinə tərcümə edilmiş və çox yaxşı qarşılanmışdı. Mədəniyyət Nazirliyimiz bu qədər pul xərcləyir. Niyə bu tipli kitabları yenidən almanca nəşr edib qərb oxucularının ixtiyarına vermir? Versə qiyamət qopar? Peyami Səfadan başqa bizim insanlarımıza başqa pəncərədən baxan, onları fərqli bir üslubla təsvir etməyə çalışan yazarımız yoxdurmu? Nə üçün birtərəfli nəşrlərlə həm ölkəmizin, həm də insanlarımızın həqiqi kimliyi deyil, karikaturası - həm də dövlət tərəfindən - çəkilməyə cəhd edilir?
Heç kimin Yaşar Kamala, Orxan Pamuka, Ədalət Ağaoğluna, hətta Nihat Bəhrama da etirazı yoxdur. Amma "Hər addımda bir sonsuz mənlər qoyuram boşluğa və yenə mən dolmur" deyə yazan və çox maraqlı şair olan Asəf Halet Çələbi, Yəhya Kamal, Həkimoğlu İsmayıl, Peyami Səfa və adlarını çəkmədiyim onlarla fərqli düşünən, fərqli yazan yazarlar tərcümə edilərək qərb oxucusuna niyə tanıdılmır?
Allaha şükür ki, Annemariya Şçimmel kimi bir alim va Yunis Əmrə, Mövlanə kimi dünyanın ən böyük şairlərini tərcümə edərək alman oxucularının ixtiyarına verir. Yoxsa onlar da kölgədə qalardılar.
Əlbəttə ki, harada qaranlıq varsa, harada faciə varsa, orada səssiz qalmaq olmaz. Və bir alimin dediyi kimi bir şam yandırmaq lazımdır. Amma faciələrlə, qaranlıqlarla yanaşı, işıqlar, ümidlər, xoş münasibətlər ortaya qoyan bir dünya görüşünün təmsilçiliyini edən, fərqli yazan, adamı olmayan yazarların üzünə qapıları bağlamağın bizlərə nə qazandıracağı yaxşı-yaxşı düşünülməlidir. Çünki bizim ölkəmiz ancaq qaranlıqlar ölkəsi deyil, orada nurüzlü, nurkönüllü insanlar da var. Onları qərb oxucusu tanısa inanın ki, bizlərə daha yaxından bələd olacaq və bizimlə münasibətdə daha ədalətli davranacaqlar.
Orxan ARAS Almaniyadan yazır oraras@aol.com
525
_23.jpg)
