Molla rejimi "Alov"la oynayır

İran Azərbaycanın neft yatağında birtərəfli qaydada kəşfiyyat işlərinə başlamaq niyyətindədir

İran yaxın vaxtlarda Xəzərin Azərbaycan sektorunda yerləşən mübahisəli "Alov" ( İran tərəfi bu yatağı "Alborz" adlandırır) yatağında kəşfiyyat işlərinə başlamağı planlaşdırır.
"Tehran Times"ın xəbərinə görə, İranın neft sənayesi naziri Qulam Hüseyn Nozari bildirib ki, bu məqsədlə yataqda qazma qurğusunun tikiləcək. Yatağın mübahisəli olması ilə bağlı məsələyə gəlincə, nazir Xəzər dənizinin hüquqi rejiminin (?) nəzərə alındığını və burada heç bir problemin olmadığını qeyd edib.
Nazir onu da bildirib ki, hazırda iki İran şirkəti layihənin texniki-iqtisadi əsaslandırılmasını hazırlayır. Bəzi məlumatlara görəsə, artıq İran ötən aydan yataqda qazma hazırlıqlarına başlayıb. İlkin mərhələdə 2 quyunun qazılmasının nəzərdə tutulur.
"Alov" yatağı Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda, Bakıdan cənub-şərqə doğru təxminən 120 kilometrlik məsafədə yerləşir. "Alov", "Araz", "Şərq" perspektiv yataqlarının kəşfiyyatı və işlənilməsi üzrə hasilatın pay bölgüsü sazişi Azərbaycan hökuməti ilə 1998-ci ildə imzalanıb. Saziş 1400 kvadrat kilometrə yaxın ərazini əhatə edir. 2001-ci il iyulun 23-də adıçəkilən strukturların ərazisində kəşfiyyat aparan "Geofizik-3" İran Hərbi Dəniz Qüvvələri tərəfindən ərazidən uzaqlaşdırılmışdı.
Bu, az qala iki ölkəni hərbi qarşıdurma ərəfəsinə gətirmişdi. İran hərbi gəmilərinə yataqda kəşfiyyat aparmaq üçün göndərilən Azərbaycan gəmisinə hücum etmək əmri verməklə kifayətlənməmişdi. Ardınca İranın qırıcı təyyarələri ölkəmizin hava sərhədlərini kobud şəkildə pozmuş və nəticədə Azərbaycan "Alov" yatağında tədqiqat işlərini dayandırmalı olmuşdu. İlk quyunun qazılması İran ilə Azərbaycan arasında bu ərazidə sektor sərhədlərinə dair danışıqlar başa çatana qədər dondurulmuşdu. Həmin vaxtdan "Alov" yatağı ətrafında münaqişə müvəqqəti olaraq səngimiş görünürdü.
Lakin İran rəsmiləri aşkar işarə edirlər ki, yataqda tədqiqat işlərinə başlamaq niyyətlərində ciddidirlər. Hələlik rəsmi Bakı İranın bu planına reaksiya verməyib. ARDNŞ-nin rəsmi saytında "Alov", "Araz", "Şərq" perspektiv strukturlarının daxil olduğu kəşfiyyat bloku ilə bağlı qısa məlumat ver: "Saziş 21.07. 1998-də imzanalınıb, 23.03.199-da qüvvəyə minib. İştirakçı ölkələr və şirkətlər: SOCAR 40.00% "Statoil" (Norveç) 15%, BP (Böyük Ğritaniya) 15%, "ExonMobil" (ABŞ) 15%, TPAO (Türkiyə) 10%, "Alberta Energy" (Kanada) 5% paya malikdir. BP şirkəti layihənin operatorudur.
Xatırladaq ki, həmin vaxt Azərbaycan neftində əllərini isidənlərdən - nə ABŞ, nə də Böyük Britaniyadan səs çıxdı. Həmin çətin günlərdə yalnız Türkiyə öz qırıcılarını - "Türk şahinlərini" Bakıya gəndərərək Azərbaycana dəstək verdi.
İndi nə olacaq? İran naziri "hüquqi rejim"dən danışsa da, bu demoqogiyadan başqa bir şey deyil. Belə ki, Xəzər dənizinin hüquqi statusu ilə bağlı anlaşmanın sahilyanı dövlətlər tərəfindən nəinki yaxın vaxtlarda, heç uzaq vaxtlarda belə gözlənilmir. "Alov" yatağı 78 ildir mübahisə predmeti olsa da, bu yataq ətrafında indiyədək iki ölkə arasında heç bir müzakirə getməyib. Və yaxud da ümid edilib ki, Xəzər dənizinin hüquqi statusunun həlli ilə bu problem avtomatik həllini tapacaq.
İranın birdən-birə, özü də Azərbaycanın bölgədə vəziyyəti gərginləşdirməkdən qaçdığı bir şəraitdə belə aqressiv addım atmağa çalışması yetərincə müəmmalıdır. İranın beynəlxalq durumu onsuz da sürüşkəndir. Belə vəziyyətdə Tehranın "Alov" yatağını birtərəfli qaydada öz ərazisi elan etmək cəhdi molla rejiminə ucuz başa gəlməyə bilər. Birincisi, Bakı ilə münasibətlər pisləşəcək. İkincisi, Xəzərin karbohidrogen resurslarına göz dikən Qərb bu dəfə susmaya bilər. Üçüncüsü, İranın belə özbaşnalığı İranla mübahisəli yataqları olan Türkmənistanı Azərbaycan tərəfə meylləndirə bilər və s.
Güman ki, "Alov" yatağı ilə bağlı İran tərəfinin yaydığı xəbərlər AB ilə "Cənub dəhlizi" ("Nubucco") sənədinə imza atmış Bakıya qarşı hansısa məqsədlər güdən şantaj vasitəsidir. Yəni İranın istədiyi başqa şey də ola bilər.
Məsələn, Tehran həm də Azərbaycanla neft sahəsində əməkdaşlıq etmək istəyir. İranın milli neft emalı və satışı şirkətinin (NİORDC) icraçı direktoru Cəlil Salari deyib ki, onlar hər gün 300 min barel Azərbaycan neftini alıb emal etməyi və bazara çıxarmağı təklif edirlər. "Tehran Times"a müsahibəsində Salari deyib ki, İran Xəzərin sahilində yeni neftayırma zavodu inşa etməyə hazırlaşır:"İran Neka-Cak kəməri vasitəsilə sutkada ən azı 300 min barrel Azərbaycan nefti almaq istəyir. Ötən ilki Gürcüstan hadisələri zamanı Bakı-Tiflis-Ceyhan və Bakı-Supsa neft kəmərlərinin bağlandığı bir vaxtda Azərbaycan nefti bu kəmərlə nəql olunurdu. Azərbaycan neftinin nəqli üçün İran ən qısa və ən ucuz marşrutdur. Biz eyni zamanda Azərbaycan neftini ala da bilərik, həmçinin neft mübadiləsi də mümkündür. İran Azərbaycandan aldığı neftlə ekvivalent miqdarda nefti onun əvəzindən bazara çıxara bilər. Həmçinin Tehran, Təbriz və İsfahanda Azərbaycan neftinin təmizlənməsi və emalı üçün bütün imkanlar var" (Günaz TV).
İran Azərbaycan neftini hazırda Xəzər sahilində inşa edilməkdə olan yeni zavodda emal etməyi nəzərdə tutur. Zavod gündə 200 min barel neft emal edə bilər. Xammal isə zavoda tankerlərlə çatdırılacaq. Salari bildirib ki, onlar bu zavodda neft emalı ilə bağlı ARDNŞ-lə müqavilə bağlamağa ümid edirlər.
Ümid öz yerində, amma Tehranın təklifinin yersiz və əcaib təklif olduğu aşkar şəkildə göz önündədir: Sutkada 300 min barel neftin İran istiqamətində nəql edilməsi üçün Azərbaycan BTC və Bakı-Supsa ilə neft nəqlini azaltmalıdır. Üstəlik, Rusiya da Şimal marşrutu ilə neft nəqlinin artırılması üçün təzyiq göstərir.
A.Həmid