İran Şirkətləri Diplomatlardan Kömək Umur

İranda cəmiyyətin bütün sektorları, xüsusiylə kasıb və orta təbəqə iqtisadi məhdudiyyətlərdən əziyyət çəkir. Bu vəziyyətdən həmçini şirkətlər əziyyət çəksə də, varlı işadamları da hələlik hökumət siyasətinə təsir göstərə bilməməkdirlər. Hər halda, güclü Tehran Ticarət Palatası beynəlxalq iqtisadi sanksiyaları zəiflətmək və ya tamamən aradan qaldırmaq məqsədiylə yollar axtarılması üçün prezident Əhmədinejadı ritorika yerinə diplomatiyadan istifadə etmək üşün müəyyən səylər göstərməyə başlamışdır.



Yüksələn qiymətlər nəticəsində İranın neftdən qazandığı rekord gəlirlər isə nəinki iqtisadiyatın ayaqda durmasına, hətta ölkənin ən kasıb vətəndaşlarını iqtisadi böhranın mənfi nəticələrindən qorumasını belə təmin etmir. Niqaranşılık daha da güclənməkdədir və iranlı ailələrin minimum ərzaq və məskən ehtiyaclarını təmin etməsi daha da çətinləşməktədir.

İranın sabiq ticarət naziri və Tehran Sənaye və Ticarət Palatasının başçısı Yəhya Ale Eshaq, aprelin lap əvvəlində açıqladığı “Iran iqitisadiyyatının zəif tərəflərinə qiymətləndirməsi” hesabatında ölkədədəki özəl şirkətlərin də vəziyyətini təhlil edilməkdədir. Hesabatda hökümətin İrana sanksiyaların yumşatmaq ya da qaldırmaq üçün ilə azaltmaq üçün beynəlxalq birliklə diplomatik danışıqlar aparması zərurəti vurğulanmaqdadır. Hesabatda maliyə və bank sektoruna tətbiq edələn sanksiyaların embarqonun zəiflədilməsinin iqtisadiyyat üçün həyati önəmə malik olduğu qeyd edilməkdədir. Ticarət palatasının sanksiyaların İran iqtisadiyyatına ciddi zərəri doğurduğu qənaəti isə heç vaxt Prezident Mahmud Əhmədi Necadın hökuməti tərəfindən etiraf edilməmişdir.

Hesabatda həmçinin prezidentin siyasətinin beynəlxalq sanksiyaların qarşısındakı uğursuzluğu vurqulanmaqdadır. Bu uğusuzluqlar arasında maliyyə bazarında valyutanın miqdarının küllü miqdarda böyüməsi, maliyyə intizamının çatışmazlığı və vətəndaşların pullarını xarici banklara qoyması nəticəsində ölkədən küllü miqdarda kapitalın çıxmasını saymaq olar. Bütün bu problemlərdə prezidentin birbaşa günahkar olduğu isə aşkardır.

İran rejiminin oturduğu sutunların dağılmaya başladığı mənzərəsi yaranmaqdadır. Hökümətin həyata keçirdiyi senzuranın məlumat axışını çox çətinləşdirməsinə baxçayaraq, ölkədə artan narahatlığın gücləndiyinə dair məlumatlar getdikcə çoxalmaqdadır. Normalda bir barrel neft qiymətin 120 dollardan baha olduöu bior şəraitdə qa və neft ehtiyatlarına görə dünya ikincisi olan İran çiçəklənməlidir. Ancaq tərsi bir vəziyyət var. Rəsmi iqtisadi məlumatlar iqtisadiyyatın bu acınacaqlı vəziyyətini göstərirkən, qeyri resmi məlumatlar daha pis bir mənzərə təsvir etməkdədirlər.

İranın iqtisadiyyatı əsasən neft ixracatından asılıdır və neft satışı ölkə milli gəlirini 85 faizini təşkil edir. BMT sanksiyaları və başqa beynəlxalq maliyyə təzyiqlər İran iqtisadiyyatında əhəmiyyətli mənfi təsirlər yaradır. Bu yaxınlarda açıqlanan Fransız hökuməti hesabatında İran iqtisadiyyatının dəhşətli vəziyyəti vurğulanmaqdadır. Ölkı iqtisadiyyatının xüsusən neft-qaz sektorunun yaşaması üçün həyati önəmə malik xarici investisiyanı çəkilməsi İranın önümüzdəki 15 il ərzində neft idxalatçısı olması ilə nəticələnəbilər!

Hələ 18 ay əvvəl İran Məclisin Xarici İşlər və Müdafiə Komissiyası tərəfindən hazırlalan hesabatda sanksiyaların İranın iqtisadiyyatında stabilliyi pozduğu, İran Rialının valyuta kursunu zəiflətdiyi və xarici investisiyaya qorxutduğu etiraf edilməktəydi. Hesabatın nəticə hissəsində İranın \\\" daxili milli siyasətini dəyişdirərək öz əsas resuslarını əhalinin vacib hissəsi üçün həyat səviyyəsinin pisləşməsinə səbəb olacaq sosial çevrilişin qabağını almağa həsr etmək məcburiyətində qalacağı” vurğulanmaqdadır.

BMT Uşaqlara Yardım Fondunun (UNICEF) bu yaxınlardakı keşirdiyi tədqiqatda, İranın əhalisinə 25 faizə yaxınını yoxsulluq həddinin altında yaşadığını bildirdi. Dögər bənzəri qurluşların statistikaları daha acınacaqlıdır. Məclis hesabatında “ komisyanın suallarına cavab verən hökümət üzvülərinin iqtisadi vəziyyətin istənilən pisləşməsinin milli təhlükəsizliyi pozacaq sosial həyəcanlara səsbəb olabiləcəyini dedikləri” məlumatı da yer almaqdadır.

Tehran ticarət palatası iqtisadi sanksiyaları zəiflətmək üçün hökümətə nüvə sənayesinin inkişaf etdirilməsi məsələsində beynəlxal ictimaiyyətlə münasibətlərinə daha məntiqli yanaşmasını təklif etdi. Tehran ticarətciləri uöur qazanacaqlar mi? Yaşayarıq görərik!

Ancaq sanksiyaların məhdudiyyətləri və hökumət tərəfininin səhvləri iqtisadi vəziyyəti pisləşdirməyə davam edir. Beləcə sanki bu məsəslənin prezidentdən başqa hamının problemi kimi olduğu mənzərəsi yaranır. Təxminən 1,5 il qabaq İran parlamenti prezidentə sanksiyaların qaldırılması ya da azaldılmasına nail olmalısına dair xəbərdar etdi. Son olaraq iki əsas Avropa neft şirkəti Şell və Repsolun may ayında İrana sərmayə qoymaqdan imtina etməsi parlamentin bu xəbərdarlığının nə qədər doğru olduğunu açıqca göstərdi.
http://www.araztm.az/?mod=researchs&id=58