İran prezidentliyinə azərbaycanlı namizədlər

"Onların nə silahlı gücü, nə nüfuzu, nə də tərəfdarı var"

2009-cu il 12 iyun İranda prezident seçkiləridir. Xatırladaq ki, bu, İran tarixində sayca 10-cu prezident seçkisi olacaq. Seçkidə hazırkı prezident Mahmud Əhmədinejadın əsas rəqibləri Tehranın meri Məhəmməd Bağır Kalidaf və Milli İnam İslahat Partiyasının sədri Mehdi Kərrubi olacaq. Bu yaxınlarda Güney Azərbaycan Milli Oyanış Hərəkatının Azərbaycan üzrə təmsilçisi Ağrı Qaradağlı İranda prezidentliyə namizədliyini irəli sürmüş beş liderdən iki-sinin azərbaycanlı olduğunu bildirib. O, qeyd edib ki, onların hər ikisinin ölkədə və xüsusilə azərbaycanlı seçicilər arasında yüksək reytinqi var. Lakin ekspert indiki rejimdə kimin prezident seçilməsindən asılı olmayaraq, ölkədəki milli mədəniyyətlərlə bağlı hökumətin münasibətinin dəyişməyəcəyini qeyd edib. Ümumiyyətlə, seçki ilə bağlı təbliğat-təşviqat kampaniyasının vaxtından əvvəl başlaması bu seçkilərin İran üçün böyük əhəmiyyət daşıdığından xəbər verir. Məlum məsələdir ki, İranda prezident seçkilərində qələbə qazanmaq üçün əhalinin dəstəyindən əlavə, İranın Ali Dini rəhbərinin də dəstəyi vacibdir. Məsələnin gizli təfərrüatları və qaranlıq mətləblərinə Azərbaycan Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq güneyli Aslan Xalidi ilə birgə işıq salmağa çalışdıq. Politoloq məsələni bu cür şərhdir: "İranda prezident seçilmək və bu posta sahib olmaq niyyətində olanların namizədliyi əvvəl müəyyən qurumlar tərəfindən müzakirə olunub, qeydiyyatdan keçirilir. Əsas prioritet və ümdə məqsəd pislər arasında ən yaxşı namizədin seçilməsi məsələsidir. Sözsüz ki, sonda həmin şəxsin namizədliyi təsdiq edilir". Politoloq bildirir ki, İranda heç bir qəzet, televiziya və radio müstəqil deyil və onların fəaliyyəti ilə bağlı hər bir qurum dövlətə tabedir: "Belə olan halda onlar istədikləri adamı, yəni fars şovinizmini və molla rejimini dəstəkləyən və ona sadiq olanların namizədliklərini təsdiq edib, media və mətbuatda da yalnız onların milli maraqlarına cavab verə biləcək şəxslərin təbliğatını aparacaqlar. Bu, qaçılmazdır". A.Xalidi namizədliyini irəli sürənlər içərisində yenidən Mahmud Əhmədinejadın prezident seçiləcəyinə əmindir və bunu aşağıdakı kimi əsaslandırır: "Hazırda İranın siyasi strategiyası bu istiqamətdə aparılır. M.Əhmədinejadın radikal addımları rejimin siyasi strategiyasının təzahürüdür və onun mahiyyətini nümayiş etdirir. Ümumiyyətlə, rejim özünü hərbi cəhətdən səfərbərliyə almağa çalışır ki, ona qarşı hər hansı bir müqavimət olduğu təqdirdə mübarizə aparmaq və silah gücünə olsa da istənilən təzyiqin qarşısını almaq əzmini qoruyub saxlaya bilsin. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, rejim ölkə daxilindəki müəyyən etnik tərkiblərdən olan namizədlərin də adını bu siyahıya salmağa çalışacaq. Əslində isə bu, millətlərin siyasi potensialının süni şəkildə neytrallaşdırılması istiqamətində atılmış addım olacaq". Politoloq deyir ki, İran bu məsələyə millət deyil, ümmət prinsipi ilə yanaşır: "İranda M.Əhmədinajadın siyasi kursunu dəstəkləyən yoxdur. Odur ki, rejim insanları seçkiyə cəlb etmək və onları müəyyən qədər aktivləşdirmək məqsədilə həmin millətləri təmsil edən bir neçə namizədi qeydiyyatdan keçirir ki, onlar da seçki məntəqələrinə gələ bilsinlər. Lakin İran demokratik dövlət olmadığı üçün seçki məntəqələrində də heç bir yoxlama komissiyası təşkil edilməyəcək və heç bir nəzarət olmayacaq. Odur ki, seçkilərin şəffaf və ya obyektiv keçib-keçməməsi ilə bağlı heç kəs fikir söyləyə bilməyəcək". A.Xalidi qeyd edir ki, bütün bunların arxasında sadəcə olaraq İranın guya ölkədə insanların seçkilərdə fəal iştirak etməsi və ədalətli şəkildə öz namizədlərini prezident seçmələri fonunda ictimai fikir formalaşdırmaq siyasəti dayanır: "Amma kimə səs veriləcəksə, bu, artıq rejimin öz daxili işidir". Prezidentliyə namizədlər arasında əslən azərbaycanlı olan Mirhüseyn Musəvi və Əkbər Ələmi də var. "Hansı Azərbaycanın milli maraqlarını daha çox müdafiə edə bilər və hansının prezident seçilmək imkanı daha çoxdurğ" sualını politoloq bu cür cavablandırıb: "Bir millət vəkili kimi Əkbər Ələminin son vaxtlar parlamentdə müəyyən radikal çıxışları olub. Molla rejiminin azərbaycanlılara etdiyi təzyiqi nəzərə alaraq, o, parlamentdə azərbaycanlıların adından danışıb və Azərbaycan bölgəsindən millət vəkili seçildiyinə görə, bu vasitə ilə parlament nümayəndələrinin diqqətini çəkməyə çalışır. O, hətta öz çıxışında Məmməd Hüseyn Şəhriyarın şeirinə də toxundu, hansında ki, İranın ayaqda qalması üçün azərbaycanlıların göstərdikləri rəşadətdən bəhs edilir. Düzdür, parlamentdə onu çox adam dəstəkləmədi və parlamentin sədri onun sözünü kəsərək, çıxışını yarımçıq qoydu. O zaman rejimin apardığı siyasi strategiya nəticəsində Ə.Ələmi birmənalı şəkildə Güney Azərbaycanda bütün milli qüvvələrin neytrallaşdırılması ilə bağlı nəinki daxildə, hətta xaricdə belə İran Təhlükəsizlik İdarəsinin vasitəsilə əlindən gələni əsirgəmədi. Xaricdə insanlara qarşı şəxsiyyət terroru törədildi, daxildə insanları həbslərə atıb, işgəncə verdilər. Hətta valideynlərə təzyiq edirdilər ki, əgər övladlarınızın cəsədini istəyirsinizsə, bu haqda heç kəsə məlumat verməyin. Əks halda eyni vəziyyət sizləri də gözləyir. Belə olan şəraitdə rejim məcburiyyət qarşısında qalıb, Ələmi kimi bir insanı gündəmə gətirdi. Onun nə silahlı gücü, nə böyük tərəfdarı var, nədə ki Azərbaycanı sevən insandır. O, əslində Xomeyni ideologiyasına və dini rəhbərlik prinsipinə bağlı olan birisidir. Ona görə də parlamentdə təmsil olunur". A.Xalidi bildirir ki, Məsləhət Şurasının icazəsi olmadan İranda Heç bir millət vəkili parlamentdə təmsil oluna bilməz: "İran Konstitusiysında belə bir qeyd var ki, hətta xalq tərəfindən seçilmiş prezident belə Xomeyni ideyalarına qarşı çıxarsa, ona veto qoyula bilər. Bütün bunlar qabarıq şəkildə bilinməsin deyə, İranda dini rəhbərlik strukturunun fəaliyyətini sistemləşdirən, 92 molladan ibarət Uraqan Məclisi mövcuddur. Həmin qurum parlamentdə qəbul olunan qanunlara nəzarət edir. Məqsəd Xomeyninin ideyalarını davam etdirmək, ona qarşı çıxanları isə cəzalandırmaqdır. Yalnız bu müəyyənləşdikdən sonra parlament həmin qanunu qəbul edir. Həmin Uraqan Məclisi siyasi rəhbərə, rəhbər də Keşikçi Şurasına öz göstərişini verir. Keşikçi Şurası 12 nəfərlə təmsil olunur. Onların 6-sı mülki, 6-sı isə guya parlament tərəfindən təyin olunmuş hüquqşünasdır. Bunların da hamısı dini rəhbərlik strukturuna tabedirlər. həmin 12 nəfər seçildikdən sonra bir nəfər onların fəaliyyətə başlamalarını təsdiq etməlidir". Politoloq qeyd edir ki, nə prezidentin, nə də parlamentin onların fəaliyyəti ilə bağlı hansısa bir əmr vermək səlahiyyətləri yoxdur: "Verilən əmrlər də protokol xarakterlidir. Yəni heç bir qanuni əsası yoxdur və xarici dövlətlərə İranda prezident, parlament və məhkəmə hakimiyyətinin olması ilə bağlı siyasi nümayişdir. İran teokratik bir dövlətdir və dini dəyərlərlə idarə olunur. Xomeynizm ideologiyasının başında bir rəhbər dayanır. O rəhbər də xalq tərəfindən seçilmir. Xalq Uqadan Məclisini seçir, Uqadan Məclisi isə dini rəhbəri. Həmin qurum ayətullahlarla təmsil olunur. Ümumiyyətlə, İranını çox dolaşdırıcı bir dövlət sistemi var. İran parlamentində təmsil olunan hər bir insan İran konstitusiyasına and içərək işə başlayır. And içmədiyi halda, onu parlamentdən uzaqlaşdırırlar. Ola bilsin ki, hər hansı bir millət vəkili niyyətini açıqlamır, məqsədyönlü şəkildə siyasi fəaliyyət göstərir, İran Təhlükəsizlik İdarəsini, Məsləhət Şurasını aldadıb parlamentdə təmsil olunur. Bunun üstü açıqdıqda isə heç bir parlament icazəsi olmadan həmin şəxs həbs edilir və haqqında ölüm hökmü çıxarılır. Ona görə də parlamentdə təmsil olunanlar olduqca ehtiyatlı olmağa çalışırlar". A.Xalidi bildirir ki, Əkbər Ələmi sadəcə dildə azərbaycanlıların haqlarını müdafiə edir: "Əslində oyunun mahiyyəti aldadıcı manevrlər vasitəsilə xalqı seçki məntəqələrinə cəlb etməklə, guya onların ümmətçilik prinsipinə sadiq qalaraq, Əhmədinecatı dəstəklədiklərini gündəmə gətirməkdir". Politoloq ümmətçilik prinsipini bu cür izah edir: "Ümmətçilik ümmaməçilik prinsipinin davamıdır. Onlar düşünürlər ki, 12-ci imam Həzrəti Mehdi qeyb olandan sonra hər hansı bir vəli ölkədə Allahın nümayəndəsi olaraq, millətlərə rəhbərlik etməlidir. Xalq da bu rəhbərin təyin etdiyi siyasi strategiyanı qəbul etməlidir. Onlar bu hakimiyyəti Həzrəti Mehdinin zühuruna qədər qoruyub saxlamağı düşünürlər. Bunun da neçə ildən sonra baş verəcəyi bəlli deyil". Niyə məhz, bu vasitədən istifadə etmələrinə gəldikdə isə A.Xalidi qeyd edib ki, hazırda İranın parçalanmanq təhlükəsi var. Onlara görə bu yolla farsçılıq ideolojiyasını gündəmə gətirmək və ümmətçilik adı altında bunun qarşısını almaq mümkün olacaq: "İran rəhbərliyində radikal millətçilər təmsil olunublar. İranın dini rəhbəri də bilirsiz ki, azərbaycanlıdır-Seyidəli Xamnəyi. Onun Xiyabaninin nəvəsi olduğunu iddia edirlər. Halbuki o, dəfələrlə öz çıxışlarında bildirib ki, mənim farslara etdiyim xidməti heç, fars özü-özünə etməyib". A.Xalidi bunun arxasında gizli siyasi mətləb olduğunu vurğulayır: "Azərbaycanlıları azərbaycanlının əli ilə məhv etmək".