İranlı ssenarist, kino və teatr rejissoru Nilufər Beyzayi ilə müsahibə
Nilufər Beyzayi 1967-ci ildə Tehran şəhərində doğulub. 18 yaşında Tehrandan Almaniyaya köçüb və burada kino, televiziya, teatr və Almaniya ədəbiyyatı üzrə magistr dərəcəsi alıb. 1994-cü ildə Frankfurtda “Baca” adlı teatr qrupu təsis edib. Ssenarist, tənqidçi və rejissordur. Yüzlərlə tənqidi məqalə və ssenarinin müəllifidir.
Əsərlərində ictimai və tənqidi məsələlərə toxunur. Gender hüquqları, fərdiyyət və deportasiya ilə bağlı mövzulara üstünlük verir.
2005-ci il Budapestdə Beynəlxalq Mətbuat, Ədəbiyyat və İncəsənət Akademiyasının mükafatına layiq görülüb.
Nilufər həm də İranın tanınmış kinorejissoru Bəhram Beyzayinin qızıdır.
- Nilufər xanım, hazırda Almaniyada keçirilən “Berlinale-2009” kino festivalında İrandan Əsğər Fərhadinin rejissorluğu ilə çəkilmiş “İla haqqında” filmi də iştirak edir. Həmin filmi digər namizəd filimlərlə, məsələn Tam Tikorun rejissorluğu ilə çəkilmiş “Beynəlxalq” adlı filmlə müqayisədə necə görürsüz?
- Hər iki film hələlik nümayiş olunmadığı üçün onların haqqında danışmaq mümkin deyil. Mən Əsğər Fərhadinin iki filmini- “Gözəl şəhər” və “Çərşənbə suri”ni seyr etmişəm. “Gözəl şəhər” filmini çox sevmişəm. Fikrimcə, Fərhadi İranda yeni nəsil film istehsalçıları arasında ən yaxşısıdır. Tom Tikora gəldikdə isə, dünyada “Qaç, Lola, qaç” filmi ilə məşhurlaşıb. Beyəlxalq səviyyəli film çəkən bir neçə almaniyalı gənc rejisoorlardan biridir. Almaniyada gənc rejissorlar arasında Fatih Akının da filmlərini bəyənirəm. Fatih Akının qısametrajlı bir filmi Berlində keçirilən kinofestivalda növbədən kənar iştirak edib. Akının filmi “Alman 2009” festivalında iştirak edən qısametrajlı 13 filmin arasındadır. Tom Tikorin də digər filmi bu festivalda iştirak edir.
Bildirməliyəm ki, İran kinosunun beynəlxalq kino festivallarında iştirakı ilk növbədə axtarış xarakteri daşıyır. Bu filimlərə İran ictimaiyyətində nə baş verdiyini dərk etmək üçün baxılır. Digər tərəfdən İran filmləri siyasi məqsədlər də daşıyır. Ümid edirəm ki, İran kinosu beynəlxalq festivallarda siyasi məqsədlər üçün deyil, iranlı rejisorların kino incilərinin dəyərlərini göstərmək məqsədi ilə iştirak etsin. Ümid edirəm ki, dünyanın digər rejissorlarının əsərləri incələndiyi kimi İran rejissorlarının da filmləri beynəlxalq festivallarda incələnər.
Ötən idəki festivalda İran rejissoru Məcidinin müəllif kinosu ənənələrinə sadiq olmayan, peşəkar aktyorlardan istifadə etməyən və eyni zamanda rejissorun ideologiyası üzərində qurulan filmi seçildi, lakin ümid edirəm ki, cari ildə yeni işlərin şahidi olaq.
- Hazırda hansı janrlarda çalışırsınız?
- 15 ilə yaxındır ki, ssenari yazıram və rejissorluq edirəm. Sonuncu dəfə fars dilində Sadiq Hidayətin “Kor Bayquş”romanının ssenarisini yazmışam. Alman dilində isə iki “Səssizliyin səsi” və “Özgə, mən və sən kimi” əsərləri hazırlamışam. Hazırda bir neçə il öncə fars dilində hazırladığım “Heç kəsin vətəni” adlı əsərimi, Almaniyanın Karlsrue və digər şəhərində teatr səhnəsində səhnələşdirmək üçün yenidən alman dilində hazırlayıram. İki ay sonra bu əsər səhnəyə çıxacaq.
Eləcə də, İranda ziyalıların zəncirvari qətlləri ilə bağlı bir əsərin üzərində işləyəcəm. (1988-ci ilin payız aylarında İranın təhlükəsizlik orqanları (Ettelaat) tərəfindən ziyalıların silsilə qətlləri baş verib- red.) Bu əsər cari ilin payızında səhnəyə çıxacaq. Mən əsərlərimdə əsasən qadınlar, deportasiya mövzusu və iranlı bir insanın mahiyyətini açıqlamaq istəyirəm. Həmçinin “toplumun” “fərdə” hazırladığı acı taledən və bundan qurtulmaq üçün aparılan mübarizədən bəhs edirəm.
- XX əsr dünya ədəbiyyatında Vircinia Vulfun “xəyalın axıcılığı” üslubu , Natali Sarotun “yeni roman” hərəkatı və digər yaradıcı qadınların əsərlərinin dəqabarıq təsiri var. İranda da xanım Furuğ Fərruxzad qadın hissiyyatını azad ifadə edən birinci şairə kimi böyük bir prossesə start verdi. Bəs kinoda qadınların izini necə görürsüz?
- Fikrimcə, İranda qadınlar kinodan fərqli olaraq ədəbiyyatda qadın mövzusunu daha ətraflı işləyə biliblər. İranda qadın yazıçılar ədəbiyyat sahəsində gender məsələsini, cəmiyyətdə kişinin qadından üstün olmasını və qadın problemlərini canlandırıblar, lakin İran kinosu bunu edə bilməyib.
İranda çox sayda qadın aktirisa və rejissor var, bəzi rejissor qadınlar var ki , onlar qadın haqda filimlər də çəkib. Lakin, gülüncdür.
Birincisi, hakimiyyətdə olan ideoloji senzura, xüsusilə də qadın məsələsində həssasdır. Bu ideologiya əsrlərdir ki, “təbə, ikinci dərəcəli insan və asılı” saxlamağa çalışır. Qadının rolu ya həyat yoldaşıdır, ya da ana.
İkinci problem budur ki, sənətkar qadınlar prinsipcə qadına kişi zehniyyəti ilə baxırlar. Üsyan edən qadınlar həmişə mənfi və uğursuz nümayiş etdirilirlər və ərini tərk edən bir qadın, sonunda əli ayağından uzun ərinin evinə qayıdır. Özündə cəsarət tapan qadın isə, kinonun dairəvi prossesində sıfır nöqtəsinə qayıdır. Nə üçün?
- Dünya kinosunda necə?
- Dünya kinosunda - kişisəl olmasına baxmayaraq, həm rejjisorluq, həm tənqidi yazılar, həm də aktyorluq baxımından qadınlar parlaq rola malikdirlər. Qadınların güclü və həlledici rolu bu sahədə danılmazdır. Məsələn, rejissor Jin Kəmponun əsərlərini örnək göstərmək olar. Siz ədəbiyyatda Volfu nümunə göstərdiz. O, 79 il bundan əvvəl deyirdi ki, kişilər incəsənətdə öz cinslərindən olan saysız şəxsiyyətlərin təcrübəsinə malikdirlər, lakin qadınlar tarixən əzilib və özlərindən əvvəlki qadınları örnək edə bilmirlər. Volf deyirdi ki, şah əsərlər yaratmaq üçün qadınların ən azı minimum maaşı, müstəqil yaşayışı və özəl otaqları olmalıdır. Başqa dillə desək, individual həyatlarında azad olmalıdırlar, lakin bu şərait çox çətin əldə edilir.
Furuğ Fərruxzad İranda yeganə qadındır ki, çevrəsindəki divarları yıxa bildi, bütün sərhədləri aradan qaldırdı. O, öz qadınlığını tam cəsarətlə nümayiş etdirməkdən çəkinmədi və buna görə hazırda bir qəhrəmandır, lakin İran inqilabından sonra belə bir qəhrəmanlığın təkrarını gözləmək absurddur, belə bir rol oynayan qadın mənəvi və fiziki terrora məruz qalır.
- Ədəbiyyatdan danışdıq, Qabriel Qarsiya Markesin «Mənim kədərli fahişələrimin xatirələri» romanı yadıma düşdü. Nə üçün kişilər bu mövzularda açıq yaza bilir, lakin qadın eyni hissləri nümayiş etdirə bilmir?
- İranda hakim ideologiyanın əsası qadın bədənini nəzarətdə saxlamaq üzərində qurulub. Buna görə də İranda olan fundamental islamçılıq dünyanın insan haqları principlərilə həmişə ziddiyyətdədir.
İranda qadın təbii hisslər yaşamaq üçün yox, kişilərin təbii hisslərini ödəməkçün var. İranda ata və ərin ən böyük öhdəliyi qadının bədənini nəzarətdə saxlamaqdır, yəni mülkiyyət! Qadın hissləri özlərini nümayiş etdirəndə, ölkədə olan sistemin təməlləri sarsılır.
- Qayıdaq İran kinosuna. İranın inqilabaqədərki və sonrakı kinosunu necə müqayisə edərsiz?
- İran inqilaba qədərki kinosu qadına qəyyuma ehtiyacı olan birisi kimi baxırdı. İnqilabdan sonra bu baxış ideolojik bir prinsipə çevrildi.
İnqilabdan qabaq qadınlar hicabsız şəkildə rol oynayırdı və qarşısındakı kişiyə hisslərini nümayiş etdirməsinə qadağa yox idi. Lakin hazırkı İran kinosu əsl mənasında bir şokdur: qadın yataqda da çarşabını çıxarmır.
Hər halda hər iki dövrdə İran kinosunda yeni dalğalar olub. Məsələn, Bəhram Beyzainin əsərlərində qadına olduqca təbii rol verilib və ictimai inkişafı qadının fərdiyyətinə dəyər verməklə əlaqələndirib.
- Sizin əsərlərinizin məzmunu fərdiyyət, gender və deportasiyadır. Siz bu məsələlərdə hansı məktəbin təsirində olmusuz və bu məsələlərin xalqa nə dərəcədə əhəmiyyəti var?
- Çalışıram unudulmuş, əhəmiyyəti dərk olunmamış, kənarda qalmış insanları, şəxsiyyətləri və hadisələri diqqət mərkəzinə gətirim. Bu yolla həmin fenomenləri tamaşaçının beynində canlandırmaq istəyirəm. Bu zaman tamaşaçıda qəhrəmanı mənimsəmək hissi yerinə, özgələşdirmə (defamiliarization) texnikasından istifadə edirəm. Bu texnika ilə tamaşaçıya hadisələrə yeni pəncərədən baxmağa şərait yaradıram. Bəzən, sözlərlə deyil, viziual effektlərlə mesajları çatdırıram, beləliklə, tamaşaçıya da əsərin yaranmasında iştirak etməyə imkan yaradıram. Teatrda film, rəssamlıq, ədəbiyyat və musiqidən də istifadə edirəm, başqa dillə desəm, realist fenomenləri abstrakt atmosferdə canlandırıram. Əsərlərimdə çalışıram ki, özümdən başlayıb, tamaşaçıda bitəm.
Söhbətləşdi: Dalğa Xatınoğlu
Dalgaxatinoglu@gmail.com
TrendNews-un Fars redaksiyası
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder