ŞƏHRİYAR ANCAQ ÖLDÜYÜ VƏ DOĞULDUĞU GÜNLƏR YADA DÜŞÜR

ŞƏHRİYAR ANCAQ ÖLDÜYÜ VƏ DOĞULDUĞU GÜNLƏR YADA DÜŞÜR


Şairin əlyazmaları məhv olmaqdadır


S.SOLTAN


Bir neçə il öncə İranın o vaxtkı prezidenti Məhəmməd Xatəmi ölkəmizə səfəri zamanı dahi türk filosofu və şairi Nizami Gəncəvinin "fars şairi" olduğunu gözünü qırpmadan, gözlərimizin içinə baxa-baxa dedi. Onun ardınca keçmiş səfir Əfşar Süleymani də Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın "fars"lığı barədə hədyan danışdı.
Bu, 30 ildir 70 milyon insanın gözünün içinə Tanrı haqqı və ədalətindən danışıb başqa fəsadlar törədən bir rejimin - İran hakimiyyətinin mahiyyətidir.
Şərqi Azərbaycan bölgəsinin İslam İrşadı və Mədəniyyəti İdarəsinin baş direktoru Əhməd Əhmədiməneş jurnalistlərə açıqlamasında Şəhriyarın vəfat etdiyi günün, sentyabrın 17-sinin İran "Milli şeir günü" olmasına tərəfdar olduğunu bildirib. O, çağdaş İran ədəbiyyatında Şəhriyarın danılmaz rolundan, "sönməz ulduz" olmasından və s. bu sayaq müsbət keyfiyyətlərindən danışıb.
Bu söhbət şairin vəfat etdiyi gündən hər il söylənilir. Ancaq əməl edilmir. Niyəsini İran hakimiyyətinin mahiyyəti barəsində bildirdik.
Bu həftənin əvvəlində Azərbaycanın dahi şairlərindən biri, "Heydərbabaya salam" və "Səhəndiyyə" poemalarının müəllifi Məhəmmədhüseyn Behcəti-Təbrizinin (Şəhriyar) vəfatının 20-ci ildönümü idi. Ömrü boyu "Arazın o tayı", "Gözəl Qafqaz" demiş, farsca belə "Ya azad ol, ya tamam yan, Azərbaycan" yazan bu ədibimiz 102 il öncə anadan olub.
XX əsrdə Güney Azərbaycanda çoxlu sayda şair, filosof yaşayıb. Onların bir çoxu əsərlərini fars dilində yazıb. Deyilənlərə görə, ana dilində, türkcə şeir və poema yazmaqla Şəhriyar həm də fars dilinə özünəməxsus şəkildə etiraz edib.
Şəhriyarın ana dilində yaradıcılığı fars şovinizminin Azərbaycan türklərinə qarşı apardığı assimilyasiya siyasətini az da olsa önləməkdədir. Ötən 80 ildə Tehran hakimiyyətinin bu siyasətinə qarşı azərbaycanlılar daim müqavimət göstərməkdədirlər. Hər il İranda yeni tədris ili başlayanda Azərbaycan tükləri "Ana dilində təhsil!" şüarı ilə çeşidli şəkildə etiraz aksiyası keçirirlər. Bu il də belə olub. İran İnqilab Keşikçiləri Qvardiyasının əsas sosial bazası sayılan "bəsici"lər Güney Azərbaycanın bir sıra şəhərlərində, o cümlədən Təbriz, Ərdəbil, Zəncan şəhərlərində mülki geyimdə əhali arasında dolanaraq "Ana dilində təhsil!" aksiyasının qarşısını alıblar.
Maraqlı burasıdır ki, Şəhriyarın adından yararlanan İslam Respublikasının rəhbərliyi Şəhriyarın irsinə ögey münasibət bəsləməkdədir. Şairin qızı Məryəm Behcəti-Təbrizi bildirib ki, atasının adına olan Ədəbi Muzeydə ədibin əlyazmalarının saxlanma şəraitindən narahatdır. Məryəm xanım əlyazmaların Milli Sənədlər Qurumuna köçürülməsi təklifi ilə dövlətin uyğun orqanlarına müraciət etdiyini, ancaq bir nəticə hasil olmadığını söyləyib: "Bu əlyazmaların daha yaxşı və etibarlı saxlanması üçün dəfələrlə arxiv idarəsinə köçürülməsini təklif etmişik. Ancaq hələ də müsbət cavab verməyiblər".
O, Şəhriyar Ədəbi Muzeyinin açılış mərasimində muzeyə müvəqqəti verdiyi əlyazmaları bu günədək ala bilmədiyini də vurğulayıb. Məryəm xanım şairin bütün ədəbi irsinin, əsər və əlyazmalarının qorunub saxlanması üçün Şəhriyar Ədəbi Fondunun yaradılmasının vaxtının çoxdan yetişdiyini bildirib, bu işdə hakimiyyətin təşəbbüs göstərməsini vacib sayıb. O, Şəhriyarın bir sıra şeirlərinin bu günədək işıq üzü görmədiyini və bu əsərlərin əlyazma şəklində qohum-əqrəbada, dost-tanışda saxlanıldığını bildirib.
İslam Respublikasının rəhbərliyi dara düşəndə Güney Azərbaycan türklərini tərifləyərək istədiyini illər uzunu ala bilib. Bunu 2006-cı ilin mayındakı etiraz aksiyalarında açıq-aydın gördük. Ölkənin ali rəhbəri ayətulla Xamneyidən tutmuş prezident Mahmud Əhmədinijata və fars ideoloqlarına başçılıq edən parlament sədri Qulaməli Həddad Adilədək hər kəs Azərbaycan türklərinin İran tarixində oynadığı önəmli rolu yada saldı. Hətta Səttarxanla bağlı xoş sözlər deməyi belə unutmadılar.
Bunun ardınca Azərbaycanın dahi şairi Şəhriyara aid 36 seriyalı sənədli film də çəkdilər. Bu ekran əsərinin rejissoru Kamal Təbrizi, ssenari müəllifi isə Pərvan Pərtodur. Sənədli filmdə Şəhriyarın həyat və yaradıcılığı ilə yanaşı, son 20 il ərzində İranda baş vermiş tarixi, ictimai-siyasi hadisələrə də yer verilib. "Sima film"in istehsal etdiyi "Şəhriyar" serialı ötən il noyabrın 23-dən İran televiziyasının ikinci kanalında nümayiş etdirilib.
Əvvəlcədən də məlum idi ki, bu sənədli filmin yalnız adı Şəhriyara aid olacaq. Çünki indiki şəraitdə Tehran hakimiyyətinə bu və başqa məşhur azərbaycanlının yalnız adı lazımdır. Ona görə də filmin tənqidə məruz qalacağı öncədən proqnozlaşdırılırdı.
Ehtimallar doğru çıxdı. Güney Azərbaycandan olan bir çox ziyalılar bu kinonu tənqid edərək tarixi hadisələrin təhrif edildiyini bildirdilər. Həmin sənədli serialda Şəhriyarın atasının fars olduğu göstərilir, habelə ustadın şəxsiyyəti təhqir olunur. Mərhum ədibin qızı Məryəm Behcəti-Təbrizi və oğlu Hadi Behcəti-Təbrizi də dəfələrlə bu "sənədli" filmin atalarına aid olmadığını bəyan ediblər.
Şəhriyar 1988-ci ildə Tehranın Mehr xəstəxanasında uzun sürən xəstəlikdən sonra vəfat edib. Onun qəbri Təbrizin Surxab məhəlləsindəki "Şairlər məqbərəsi"ndədir ("Məqbərətülşüəra").ayna